Έχει ο Θεός πρόσωπο;

Η έννοια του Θεού έχει επαρκώς οριστεί τόσο στον Χριστιανισμό όσο και στις άλλες μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες. Φαίνεται, ωστόσο, ότι αυτός ο ορισμός δεν συμβαδίζει με τα έως σήμερα επιστημονικά δεδομένα της Φυσικής και των Νευροεπιστημών.



Αντί για ένα Θεό με πρόσωπο, οι σύγχρονοι φυσικοί βρίσκουν ενέργεια, όσο βαθιά στην ύλη και αν φτάσουν, αδυνατούν να κατανοήσουν τα μυστήρια της 4ης διάστασης που είναι ο χρόνος, βρίσκονται μπροστά σε παράδοξους για τη λογική μας νόμους της κβαντομηχανικής, αντιλαμβάνονται ότι το όλο σύμπαν θα μπορούσε να νοηθεί σαν ένας «οργανισμός» κ.ο.κ.


Αυτό που οι Χριστιανοί ονομάζουν Θεό, και οι σύγχρονοι φυσικοί την τέταρτη διάσταση του χρόνου που είναι αδύνατον για εμάς τους ανθρώπους να αντιληφθούμε, δεν είναι απαραίτητα κάτι διαφορετικό. Μπορεί να είναι ακριβώς το ίδιο. Οι αρχαίοι θεωρούσαν τον Κρόνο (χρόνο) αρχηγό του Σύμπαντος, μιας και είναι ο θεός του καιρού και ο κυρίαρχος του κόσμου. Και ούτως ή άλλως ο χρόνος πάντοτε απασχολούσε τη διάνοια και το πνεύμα των ανθρώπων.


Στην αμιγώς Φυσική τους διάσταση, τα σώματά μας αποτελούνται μόνο από ενέργεια... ύλη ως γνωστόν δεν έχει βρεθεί ούτε στην 10 εις την – 34η που υπάρχουν οι χορδές…


Το ίδιο είναι και το σύμπαν... ένας χώρος γεμάτος ενέργεια!


Σύμφωνα με τους Νανόπουλο, Prigozine κ.α., που έχουν βραβευτεί με διεθνή βραβεία αδιαμφισβήτητης αξίας, η αξία τους ως επιστήμονες είναι αδιαμφισβήτητη, τα εγκεφαλικά μας κύτταρα μπορούν και αντιλαμβάνονται λεπτές αλλαγές της ενέργειας (βαρυτικής και ηλεκτρομαγνητικής) στην οποία "κολυμπάμε", μέσω μικρότατων δομών γνωστών ως μικροσωληνίσκοι (επιπέδου 10 εις την – 30η περίπου)! Χάρη σε αυτές τις αλλαγές «καταλαβαίνει» διαισθητικά χωρίς να έχει άμεση συνειδητή αισθητική εμπειρία η μάνα ότι το μωρό της πονάει, ο δίδυμος ότι ο αδερφός του βρίσκεται σε δύσκολη θέση ή κινδυνεύει, και η γυναίκα ότι ο άντρας της την απατάει – και ας μην έχει αποδείξεις. Αυτά τα φαινόμενα (τηλεπάθειας κ.λπ.) μολονότι σε ερευνητικό επίπεδο δεν ξεπέρασαν το απαιτούμενο 5% για να είναι έγκυρα, σε μεμονωμένα άτομα έχουν παρατηρηθεί.


Ο David Brooks, συντάκτης των New York Times, έγραψε το 2008 ότι οι παρατηρήσεις των νευροεπιστημόνων οδηγούνται σταδιακά στο συμπέρασμα ότι ο εγκέφαλος φαίνεται πως έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τον εαυτό του και να συγχωνεύεται με μια ανώτερη παρουσία (που πολλοί ονομάζουν Θεό), η οποία γίνεται αντιληπτή ως πιο πραγματική από την καθημερινή υλική πραγματικότητα. Με δεδομένο ότι από όλες τις θρησκείες, αυτή που δέχεται μια ανώτερη πραγματικότητα, αλλά δεν την ταυτίζει με ένα προσωπικό Θεό, είναι κατ' εξοχήν ο βουδισμός, το νέο επιστημονικό ρεύμα, σύμφωνα με τον Brooks, θα μπορούσε να αποκληθεί νευρωνικός βουδισμός.


Το θέμα, έτσι κι αλλιώς, του προσώπου ή της άϋλης θεότητας είναι παλιό πρόβλημα. Ίσως όμως πρόκειται για το ίδιο πράγμα: Γιατί;


Ιστορικά οι θεότητες ήταν πάντα γυναικείες (ως το 10000 π.χ.) εφόσον οι άνθρωποι πιστεύανε ότι οι γυναίκες γεννάνε από μόνες τους. Ως τότε όλες οι θεότητες συμβόλιζαν τη γη και ήταν στρόγγυλες και σφαιρικές.


Μετά την αγροτική επανάσταση όμως, όταν οι νομάδες κατοικοέδρευσαν κάπου μόνιμα, ανακάλυψαν ότι οι γυναίκες γεννάνε μόνο μετά από γονιμοποίηση… Αυτόματα, όλος ο σεβασμός χάθηκε και μεταφέρθηκε στον άντρα, αφού αυτός γεννάει και αυτή μόνο τίκτει… Οι θεότητες άρχισαν να αποκτούν αντρικά χαρακτηριστικά και γνωρίσματα (π.χ. απιστία – Δίας, κλεψιά – Ερμής), και το σύμβολό τους ήταν πια ο ουρανός, το ημισφαίριο, εξ ου και οι τρούλοι των μονοθεϊστικών θρησκειών.


Μία διαφορετική προσέγγιση θα μπορούσε να είναι η εξής: Ας σκεφτούμε για λίγο το κύτταρο το γονιμοποιημένο που βρίσκεται στη μήτρα… Αρχικά, δημιουργείται το περιβάλλον του (ο πλακούντας) και τροφοδοτείται το έμβρυο έτσι ώστε όσο αυτό μεγαλώνει, τόσο ο πλακούντας παίζει και μικρότερο ρόλο. Μάλιστα συνήθως μετά τον 7ο μήνα σχεδόν δεν χρειάζεται και το μωρό μπορεί να ζήσει και εκτός μήτρας. Έχουμε εδώ ένα παράδειγμα υπόβαθρου και μορφής, όπου σταδιακά η σημασία περνάει από το ένα στο άλλο.


Το ίδιο συμβαίνει και ψυχολογικά… Το παιδί μέσω προσκόλλησης πρέπει να μείνει κοντά στο γονιό του και στην αγάπη και στην αίσθηση της ασφάλειας, που του δίνει η παρουσία του. Σταδιακά θα εσωτερικεύσει με ένα δικό του τρόπο αυτές τις αισθήσεις – συναισθήματα, οι οποίες και θα εγκαθιδρυθούν ως μόνιμες αισθήσεις – συναισθήματα στο νου του ίδιου του παιδιού πια, ανεξάρτητα αν παρίσταται ο γονιός ή όχι. Τότε θα μπορεί πια να απομακρυνθεί χωρίς πανικό, έχοντας την εικόνα του γονιού του (και ιδιαίτερα τα μάτια του ή το μάτι του που τον προσέχει) στο μυαλό του. Και εδώ έχουμε το υπόβαθρο (ψυχολογικό περιβάλλον) και τη σταδιακή απορρόφηση του στη μορφή (εσωτερικευμένο αντικείμενο)…


Την ίδια διαδικασία συναντούμε αναλογικά και στη θεϊκή παρουσία, που αρχικά ταυτιζόταν με όλη το θεατό περιβάλλον, τη γη και τον ουρανό (όλο το σύμπαν των αρχαίων, αφού ως γνωστόν τα άστρα παίζανε μεγάλο ρόλο) και σταδιακά απορροφήθηκε σε μία μορφή (τον Θεό, που κανένας δεν είδε ποτέ παρά μόνο άκουσε, ή έμαθε τις επιθυμίες του από τους αντιπροσώπους Χριστό, Μωάμεθ, Αβραάμ ή τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί κάποιος για να τον αξιωθεί να «καθίσει εκ δεξιών του Πατρός».


Τέλος ανάλογη είναι και η διαδικασία της εξέλιξης της ανθρώπινης συνείδησης, που ξεκινάει στο μωρό από την αναγνώριση του προσώπου του στον καθρέπτη και καταλήγει σε μία εσωτερική φωνή που μας ελέγχει συνεχώς για τις πράξεις μας, τί άλλο είναι από μία «θεϊκή» παρουσία που άνετα μπορεί να συμβολιστεί με ένα μάτι, με το δαιμόνιο του Σωκράτη 1 κ.λπ.






Συνεπώς το πρόσωπο του Θεού, δεν είναι πολύ διαφορετικό από την απρόσωπη ενέργεια του Σύμπαντος, παρά η συμπύκνωση της, που ξαναρευστοποιείται στις περιπτώσεις των θαυμάτων, και ξανασυμπυκνώνεται και ξαναρευστοποιείται. Ψυχολογικά, εμείς προσευχόμενοι συμπυκνώνουμε αυτήν την ενέργεια και την καταθέτουμε σε μία «τράπεζα» και όταν την χρειαστούμε παρακαλούμε να μας δοθεί πίσω, π.χ. αν αρρωστήσουμε… Ακόμη και στον Χριστιανισμό ο Θεός παρουσιάζεται σαν «Άγιο Πνεύμα» (ενέργεια) και φωτίζει ή θεραπεύει.


Έτσι, το πρόβλημα του απρόσωπου ή Θεού με πρόσωπο δεν υφίσταται, τουλάχιστον όσο θέλουν να το τονίζουν οι θρησκείες. Είναι σαν τη μαγική εικόνα, που βλέπεις αυτό ανάλογα με το σημείο που εστιάζεις!






Η ιδέα ενός Πατέρα – Θεού με πρόσωπο του Θεού είναι αποτέλεσμα των σκέψεων που έκαναν οι άνθρωποι από την Αγροτική επανάσταση και μετά. Πιο συγκεκριμένα, όπως μία γυναίκα χρειάζεται σπέρμα για να κυοφορήσει, η σκέψη των πρωτόγονων εξέθρεψε μετά το 10000 π.Χ. την εικόνα του Πατέρα – Θεό - Ουρανό που γονιμοποίησε τη Γη και έδωσε το έναυσμα για τη ζωή.


Ένα ακόμη σημείο που φαίνεται η ανθρώπινη «καταγωγή» της ιδέας αυτής είναι η εικόνα του Θεού που πάντα παρουσιάζεται σαν αγαθός παππούλης… Έτσι ακριβώς όπως τείνουν να μοιάσουν οι παπάδες στα γεράματα τους. Μα πώς γίνεται να απεικονίζεται ως γέροντας ο θεός τη στιγμή που (α) κανείς δεν τον έχει δει με τα μάτια του και (β) θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ένας νέος σε ηλικία πατέρας; Εδώ έχουμε αναμφισβήτητα μία ανθρώπινη επινόηση με σαφή σημειολογικό στόχο, μιας και ο αγαθός παππούς συμβολίζει τον καλό, αξιοσέβαστο άνθρωπο που έμαθε πολλά στη ζωή του και εμπιστευόμαστε να μας καθοδηγήσει.


Όσον αφορά στο αν τα θαύματα τα κάνει ένας προσωπικός Θεός ή γίνονται με την ενέργεια του Σύμπαντος και πώς, έως σήμερα, δεν υπάρχει επιστημονική απάντηση… και αυτό διότι δεν μπορούμε να αναπαράγουμε πειραματικά το θαύμα. Κάπου – κάπου συμβαίνει, χωρίς να μπορούμε να καθορίσουμε πότε και κάτω από ποιες προϋποθέσεις.


Το σίγουρό είναι ότι παίζει κάποιο ρόλο η πίστη… Η πίστη, αυτή η ακατανίκητη δύναμη που άλλοτε μας σώζει και άλλοτε μας σκοτώνει σωματικά ή πνευματικά… Το θέμα είναι σε τί ακριβώς πιστεύεις, από τι ξεκίνησες να πιστεύεις και πόσο πιστεύεις.


Αν κάποιος κάτω από τα ερείπια μιας πολυκατοικίας δεν πιστεύει ότι θα έρθουν και θα τον σώσουν, ή στο Άουτσβιτς δεν πιστέψει ότι τελικά θα ζήσει, συνήθως θα πεθάνει. Σε πειράματα όπου κάνανε ανθρώπους να πιστέψουν ότι τους κόψανε τις φλέβες (χωρίς αυτό να έχει συμβεί), αυτοί εμφάνισαν φυσικές διαδικασίες θανάτου!


Από την άλλη, αν κάποιος πιστεύει στην αστρολογία, στα «πνεύματα», σε ακραία πολιτικά ιδεολογήματα (Ταλιμπάν, Ναζί) κ.λπ. είναι καταδικασμένος να μείνει πνευματικά, ή ψυχικά και νοητικά φυτό!


Συνήθως οι διαφορετικές απόψεις υποστηρίζουν ότι α) υπάρχει κάπου μία δύναμη με νου και γνώση που συνειδητά μας δίνει χάρη όταν πιστεύουμε, όταν μένουμε «προσκολλημένοι» στους κανόνες μιας βιοθεωρίας – θρησκείας, ή β) αυτή η δύναμη δεν υπάρχει, και τη «χάρη» την παίρνουμε ούτως ή άλλως όταν τη δικαιούμαστε, όταν δηλαδή έχουμε «πληρώσει» το τίμημα… Π.χ. ένας καλλιτέχνης μπορεί να πιστεύει ότι θα δημιουργήσει ένα διάσημο διαχρονικό έργο τέχνης κάποτε, αλλά αυτό μάλλον θα γίνει όταν θα έχει αφιερώσει και επισταμένης ενασχόλησης στο έργο του, και μία ημέρα θα μου «έρθει» στο μυαλό η έμπνευση για το πώς ακριβώς να το δημιουργήσει.


Έτσι και αλλιώς, ωστόσο, υπάρχει ένα επιχείρημα που αποδυναμώνει την άποψη περί της χάριτος του προσωπικού Θεού στα θαύματα. Το επιχείρημα αυτό ερωτά, αν η χάρις δίνεται μόνο από τον προσωπικό Θεό, τότε με ποιο τρόπο συμβαίνουν θαύματα σε όλο τον κόσμο, ακόμη και σε ιθαγενείς που πιστεύουν στα δέντρα (κατά τον ίδιο τρόπο που π.χ. οι Ινδιάνοι πίστευαν ότι με ειδικό χορό θα εξευμένιζαν το θεό της βροχής ενώ οι Έλληνες μόνον αν του έδιναν υλικά δώρα); Προφανώς η εξήγηση του «ανεξήγητου, δυσεξήγητου, ή ανεξερεύνητου Σύμπαντος» αντί του «συνειδητού - προσωπικού Θεού» είναι πιο πιθανή.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1 Σχετικά με το Σωκρατικό δαιμόνιο και τον αποτρεπτικό ή προτρεπτικό ρόλο του στη ζωή του Αθηναίου φιλοσόφου έχουν γράφει και ειπωθεί από φιλολόγους και φιλοσόφους αρκετά στο πέρασμα των αιώνων. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι εμπόδισε το Σωκράτη να ετοιμάσει την απολογία του κατά τη δίκη του (Ξενοφώντος, «Απολογία Σωκράτους»). Έτσι, ο πανεπιστημιακός καθηγητής Βασίλης Κάλφας σ’ άρθρο του, στις 31 – 10 – 2004, στην εφημερίδα «Καθημερινή», που τιτλοφορείται «Το δαιμόνιο του Σωκράτη», σημειώνει μεταξύ άλλων: «[…]Από τα λίγα πράγματα που γνωρίζουμε με βεβαιότητα για τον Σωκράτη είναι η σχέση του με το περίφημο «δαιμόνιο». Ο Σωκράτης άκουγε κατά καιρούς μια εσωτερική «φωνή», που του έδινε κάποια σημάδια για τη μελλοντική του συμπεριφορά. Στις υποδείξεις του δαιμονίου ο Σωκράτης φαίνεται ότι είχε απόλυτη εμπιστοσύνη. Η σχέση του Σωκράτη με το προσωπικό του δαιμόνιο ήταν κάτι πασίγνωστο σε όσους τον συναναστρέφονταν, αλλά θα πρέπει να είχε γίνει γνωστή και σε ευρύτερους κύκλους, συνεισφέροντας ένα ακόμη κομματάκι στο παζλ της «άτοπης» προσωπικότητας του μοναδικού αυτού ανθρώπου. Έχουμε πολλές ενδείξεις ότι το δαιμόνιο ενεπλάκη με κάποιον τρόπο στη δίκη του Σωκράτη. Ο Πλάτων το υπαινίσσεται στην Απολογία του, όταν ο Σωκράτης λέει «αυτό το δαιμόνιο που ο Μέλητος κοροϊδεύοντας το συμπεριέλαβε στην κατηγορία» (31d). Και στον Ευθύφρονα βάζει τον φανατικό θρησκόληπτο ομώνυμο μάντη να συμπαρίσταται στον Σωκράτη, λέγοντάς του ότι η κατηγορία που απαγγέλθηκε εναντίον του για καινοτομία στα θρησκευτικά ζητήματα θα πρέπει να οφείλεται στο πασίγνωστο δαιμόνιο. Η τάση του πλήθους, συμπληρώνει ο Ευθύφρων, είναι να περιγελούν όσους ισχυρίζονται ότι προλέγουν το μέλλον (3bc) […]».