Περί Ανθρώπων, Συνθηκών και Σχέσεων

Για την ύπαρξη αρχικά, και τη βαθμιαία ανάπτυξη μιας ανθρώπινης κοινωνίας και πολιτείας με νόμους και αξίες, πρωταρχική προϋπόθεση και βάση θεωρείται από πολλούς η παραγωγή των υλικών αγαθών, των μέσων που μας χρειάζουνται, για να ευκολύνει, να καλυτερέψει και να ομορφύνει η καθημερινή ζωή μας.
Έτσι, ασχολούμενοι με την εξεύρεση όσων μας βελτιώνουνε τη ζωή, συνάμα, ψάχνουμε και τους κανόνες των ανθρωπίνων σχέσεων. Αυτό συμβαίνει, εφόσον κατά τη διαδικασία παραγωγής, οι άνθρωποι – μέλη μιας κοινωνίας συνυπάρχουν και συνδέονται μεταξύ τους. Επιπλέον, η βελτίωση της προσωπικής ζωής φέρνει και καλυτέρεψη των συναναστροφών μας με τους άλλους, καθώς θέτει νέους κανόνες και όρους, ενώ κι η γύρωθε ομορφιά γιομίζει αισιοδοξία και τα μεμονωμένα άτομα.
Οι σχέσεις, που καλλιεργούνται αναμεταξύ των ανθρώπων της ίδιας κοινωνίας, δεν ήσαν, όμως, πάντοτε οι ίδιες και με τους ίδιους όρους. Ο σκοπός, βέβαια, δεν αλλάζει• απλώς, προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες και συγκυρίες.
Έτσι, πρώτα – πρώτα, στις πρωτόγονες κοινωνίες, οι άνθρωποι, χωρίς ταξικές διακρίσεις ή ιδιοτελή συμφέροντα να τους χωρίζουνε αλλά και χωρίς αυστηρή οικογενειακή οργάνωση να τους φέρνει κοντύτερα, προσπαθούσαν, ατομικιστικά, να εξασφαλίσουνε τα αναγκαία (τρόφιμα, στέγη), έχοντας ν’ αντιπαλέψουνε και τη φύση (καιρικά φαινόμενα, άγρια θηρία κ.α.). Κι ήταν όλοι μεταξύ τους ίσοι στον αγώνα αυτό, αφού ο κίνδυνος ή η «ευτυχής κατάληξη» μιας προσπάθειας «άγγιζε» όλη την ομάδα και όχι μεμονωμένα άτομα.
Έπειτα, με το χρόνο, η ελεύθερη εργασία με σκοπό την παραγωγή και εκμετάλλευση αγαθών προς το ζην θα δώσει τη θέση της στην καταναγκαστική δουλεία. Οι αιχμάλωτοι των πολέμων μεταξύ των ανθρώπων μετατρέπουνται σε δούλους, εφόσον, κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι νικητές στερούνε απ’ τους ηττημένους τη δυνατότητα να παράγουν, προς ίδιον όφελος και κέρδος, τα αγαθά της γης τους και να τα διαθέτουν στην αγορά. Η συγκέντρωση, λοιπόν, πλούτου στα χέρια λίγων έφερε και την εμφάνιση κοινωνικών τάξεων, οι οποίες συμμετείχανε στα κοινά κέντρα πολιτικών αποφάσεων ή αποκλείονταν απ’ τα δημόσια αξιώματα, με βάση την οικονομική δύναμη (βλ. «τιμοκρατία»).
Συνοδεύτηκε, επίσης, η συσσώρευση πλούτου από μετρημένα στα δάχτυλα μέλη μιας κοινωνίας και με την άσκηση «πιέσεων» προς τα όργανα μιας πολιτείας εις κοινωνικοπολιτικό όφελός τους, εκχώρηση, δηλαδή, προνομίων, αλλά και με «προγραφές» των πολιτικών τους αντιπάλων, δηλαδή όσων διεκδικούνε απ’ αυτούς τη νομή της πολιτικής εξουσίας ή μερίδιο στον πλούτο• εξάλλου, παρατηρείται στους εύπορους και η δυνατότητα πνευματικής καλλιέργειας, πρόσβασης, μ’ άλλα λόγια, δίχως οικονομική «στενότητα» να τους «επιβαρύνει», σε δασκάλους, εν αντιθέσει με τους άπορους, των οποίων η ένδεια και η πενία δεν επέτρεπαν τη μόρφωση, παρά τους υποχρέωναν σε καθημερινό μόχθο για το μεροφάι. Κι η διαφορά μόρφωσης, καλλιέργεια έναντι απαιδευσιάς, δεν άφηνε χωρίς επιρροές μήτε τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών ή των κοινωνιών, μήτε τον τρόπο παραγωγής των υλικών αγαθών.
Αργότερα, στα χρόνια της φεουδαρχίας, η βάση των κοινωνικών σχέσεων και προφανώς, των παραγωγικών ήταν η ιδιοχτησία του φεουδάρχη επί των μέσων παραγωγής κι όχι επάνω στους ανθρώπους, που δούλευαν γι’ αυτόν, τους δουλοπάροικους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο οικονομικά εύρωστος φεουδάρχης «καρπώνεται» και τα υλικά αγαθά και λαβαίνει, ερήμην των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων, τις καίριες κοινωνικοπολιτικές αποφάσεις, που σχετίζονται με τις ανθρώπινες συναναστροφές, στα πλαίσια μιας κοινωνίας. Επίσης, η «βουλιμία» του φεουδάρχη ή η αρχομανία του στέκουνται, συχνότατα, αιτίες για πολέμους ή για «κατάσχεση» της έστω και ελάχιστης υλικής τους περιουσίας όσων, για ν’ αντιμετωπίσουνε τις καθημερινές δυσκολίες και λόγω της φτώχιας τους, έχουν καταχρεωθεί οικονομικά σ’ αυτόν και αδυνατούνε να ξεπληρώσουνε τα γιομάτα τόκους «δανεικά».
Με την ανάπτυξη – στους κατοπινούς αιώνες – του εμπορίου και το «ξεχείλισμα» της βιομηχανικής επανάστασης, οι όροι της κοινωνικής συνύπαρξης αλλάζουνε. Η τάξη των διαχειριστών του πλούτου και των κατόχων των μέσων παραγωγής, αλλά και όσοι στερούνται τα μέσα αυτά και, κατά συνέπεια, τα αγαθά κι αναγκάζουνται να εργάζουνται στην υπηρεσία των κεφαλαιοκρατών, άλλοτε έμμισθοι και άλλοτε ως δούλοι, συνιστούνε τις δύο βασικές παραμέτρους των παραγωγικών σχέσεων.
Στις μέρες μας, με την εξέλιξη σε όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής των ανθρώπων ως ατόμων και ως μελών μιας οργανωμένης κοινωνίας, όλων των ειδών οι ανθρώπινες σχέσεις, από τις προσωπικές έως τις επαγγελματικές, έχουνε μεταβληθεί. Οι ίσες για όλους σχεδόν τους πολίτες, ανεξαρτήτως οικονομικής δύναμης, ευκαιρίες για εκπαίδευση και παιδεία, η ισονομία, η ελευθερία διακίνησης ιδεών, μα και η επικοινωνία φέρνουν, σήμερα, πιο κοντά τους ανθρώπους, που δεν συμβιώνουν απλώς. Οι καταχτήσεις των πολυετών κοινωνικών αγώνων, όπως ο σεβασμός των ατομικών (πολιτικών και κοινωνικών) δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, δεν αποξενώνουνε τα μέλη μιας κοινωνίας• δεν τους απομακρύνουνε απ’ το σύνολο. Τους βοηθούνε να συνεργάζουνται για την αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων• και εκεί, φαίνεται η προσωπικότητα, που θα μπορέσει, μέσα από το συναγωνισμό, να προσφέρει για το σύνολο, για το κοινό καλό κι όχι για το ατομικό συμφέρον …
Συνήθως, σήμερα, η αρμονική ανθρώπινη συνύπαρξη δεν «κρέμεται» από την κατανομή του πλούτου μόνον, αλλά – όπως αρκετοί πιστεύουν – ευνοείται κι από τον ελεύθερο, ανοιχτό, δημοκρατικό διάλογο, που ενθαρρύνεται, όπως ήδη εγράφη, κι από την παιδεία• αυτό παρατηρείται, καθώς λύνουνται αρκετά προβλήματα στο χώρο της εργασίας και ακούγουνται πολλές, συχνά, καινούριες ιδέες για βελτίωση των προϊόντων ή και του τρόπου παραγωγής τους και μοιρασιάς των «ωφελημάτων».